|
Robert Elsie
Histori e letërsisë shqiptare
Përktheu nga anglishtja Abdurrahim Myftiu
Dukagjini, Tirana & Peja 1997
686 pp.
 PARATHËNIE E
BOTIMIT SHQIP
Origjinali në gjuhën angleze
i kësaj Historie të Letërsisë Shqiptare u
shkrua gjatë një periudhe prej pesë vjetësh,
nga 1988 deri më 1993, dhe u botua në Shtetet e Bashkuara
të Amerikës me pak vonesë më 1995. Vitet
e grumbullimit e të studimit të materialit dhe përgatitja
e këtij libri përkuan me vitet e kthesës dramatike
për popullin shqiptar. Nata e gjatë e diktaturës
dhe terrorit komunist në Shqipëri më në fund
mbaroi, duke e lënë vendin të rrënuar, kurse
njerëzit në dëshpërim e kaos. Populli i Kosovës
nga ana e tij, i cili, krahasuar me vetë Shqipërinë,
kishte gëzuar njëfarë demokracie dhe lirie individuale
gjatë viteve shtatëdhjetë dhe tetëdhjetë,
e pa vendin e vet të përpirë nga valët e
histerisë nacionaliste e të pushtuar ushtarakisht,
sikundër të kishte rënë pré e një
oreksi të panginjur prej ujku. Asgjë nuk ka mbetur
ashtu siç ishte.
Kjo Histori e Letërsisë Shqiptare
është një përpjekje për të trajtuar
zhvillimin historik të letërsisë në gjuhën
shqipe nga fillimet deri rreth vitit 1990. Libri u shkrua duke
pasur parasysh lexuesin e huaj, me synimin që t’i paraqitej
botës së jashtme një kulturë në thelb
e panjohur, ndonëse kulturë evropiane. Për këtë
arsye, kërkesat për një përkthim shqip të
kësaj vepre i pritëm në fillim me njëfarë
ngurrimi. Normalisht, nuk i takon një ‘vëzhguesi
të huaj’ të shkruajë një histori të
letërsisë shqiptare për vetë shqiptarët,
kur studiuesit vendës sigurisht kanë një njohje
më të mirë e më të thellë të
kulturës së tyre. Por, megjithatë, pranuam të
përkthehet në gjuhën shqipe kryesisht për
shkak të mungesës së vazhdueshme të çfarëdo
historie tjetër letrare gjithëpërfshirëse
e ideologjikisht asnjanëse. Nuk mund të pritet tani
për tani që studiuesit shqiptarë, të izoluar
siç qenë, të varfër siç janë
dhe pa mjete moderne në dispozicion (biblioteka të
pajisura mirë, qendra studimore, kompjuter e internet),
siç do të jenë edhe për një farë
kohe, të mundin menjëherë të përmirësojnë
gjendjen. Përdorimi edhe më tej i teksteve standarde
të së kaluarës me një vështrim të
njëanshëm e konformist, e në thelb të shtrembëruara
e të censuruara nga ekstremistë politikë, vetëm
se do të pengojë përparimin kulturor e intelektual
të shqiptarëve.
Besojmë se lexuesi shqiptar do të
na falë ndonjë karakteristikë a gjurmë ‘të
huaj’ që mund të gjejë në këtë
punim, p.sh. një prirje të lehtë për të
anuar nga burimet e jashtme e jo nga ato në gjuhën
shqipe, digresione dhe shpjegime që mund të jenë
të tepërta për të, dhe ndonjë rast mungese
etike ndaj gjërash që në Ballkan mbahen të
shenjta.
Në krahasim me variantin në
gjuhën angleze, janë bërë ndryshime dhe përmirësime
të vogla, kurse disa pjesë të origjinalit janë
lënë jashtë. Bibliografia është përditësuar
disi, por nuk është bërë ndonjë orvatje
serioze për të përfshirë në tekstin
e librit zhvillime më të reja të letërsisë
shqiptare, domethënë ato rreth vitit 1990 e këndej.
Për sa i përket letërsisë
së sotme dhe autorëve bashkëkohorë të
përmendur në krerët e fundit të këtij
libri, vlen të theksohet se ata janë vetëm disa
prej shkrimtarëve të shumtë që kanë
dalë në Shqipëri, në Kosovë dhe në
vise të tjera shqipfolëse dhe që mund të
kishim paraqitur. Nuk ka ardhur ende koha për një radhitje
përfundimtare sipas parimesh krejtësisht estetike.
Siç e kam theksuar përpara, është lexuesi
vetë që do të japë gjykimin përfundimtar
për të gjitha veprat. Kështu, do të kërkoja
prej tij që t’i lexojë krerët e kësaj
vepre si një prezantim të mundshëm dhe jo si një
botim zyrtar. Kjo kërkesë nga ana ime vlen në
fakt për gjithë librin. Një histori letërsie
nuk është dhe nuk mund të jetë unike, si
të thuash e shkruar një herë dhe e dhënë
përgjithmonë. Mendoj, se aty ka hapësirë
për prezantime nga më të ndryshmet, me të
cilat kuptohen mendime e trajtime të saj.
Autori dëshiron të falënderojë
edhe një herë shumë miq e kolegë për
ndihmën dhe inkurajimin e tyre. Ndër ta në radhë
të parë janë: Abdurrahim Myftiu për punën
aq të mundimshme të përkthimit të një
vepre kaq të gjatë e të imtë në një
shqipe të rrjedhshme e të saktë; Maks Gjinaj,
bibliograf i cilësuar në Bibliotekën Kombëtare,
që ma ka lehtësuar shumë punën për njohjen
dhe konsultimin e veprave e të studimeve për letërsinë
shqiptare; dhe Emil Lafe në Akademinë e Shkencave për
redaktimin e kujdesshëm letrar si edhe për një
varg saktësimesh e sugjerimesh të vlefshme. Një
falënderim i veçantë i drejtohet Shoqatës
Gjermane për Bashkëpunimin Teknik (Deutsche Gesellschaft
für Technische Zusammenarbeit), agjensi e qeverisë
gjermane, për mbështetjen bujare financiare që
bëri të mundur botimin shqip të kësaj vepre.
Robert
Elsie
Pranverë 1997
TPËRMBAJTJA
- Parathënie e botimit shqip
- Parathënie e botimit anglisht
- Shqiptarët dhe gjuha e tyre
- Historia e hershme e shqiptarëve
Nga Iliria deri te Bizanti
Përmendjet më të hershme për shqiptarët
- Lindja e letërsisë së shkruar në Shqipëri
Traditat humaniste të Rilindjes evropiane
Fillimet e shkrimit shqip
- Fillimet e letërsisë në Shqipëri.
Shekujt XVI e XVII
Gjon Buzuku dhe libri i parë shqip (1555)
Lekë Matrënga dhe Doktrina e Krishterë (1592)
Veprat e Pjetër Budit (1618-1621)
Frang Bardhi dhe fjalori i tij latinisht-shqip (1635)
Pjetër Bogdani dhe Cuneus prophetarum (1685)
Veprat dytësore të shekullit të shtatëmbëdhjetë
Përfundime
- Shkëlqimi i Orientit. Letërsia myslimane e shekullit
XVIII dhe fillimit të shekullit XIX
Kushtet historike dhe kulturore
Shkrimtarët me prejardhje shqiptare që shkruan turqisht.
Letërsia e bejtexhinjve
Shkrimtarë minorë të periudhës
Përfundime
- Trashëgimia e Bizantit. Shkrimet në traditën
ortodokse në shekullin XVIII dhe në fillimin e shekullit XIX
Përçarje në identitetin kulturor
Shqipja me alfabet grek e me alfabete të tjera
Fjalorë dhe gramatika
Përfundime
- Sotto il sereno cielo italiano (Nën qiellin e kthjellët
italian). Letërsia arbëreshe në shekujt XVIII
e XIX
Emigrimi shqiptar në Itali
Letërsia arbëreshe në shekullin e tetëmbëdhjetë
Gjurmë të fundit të shkrimeve katolike në
Shqipërinë e shekullit të tetëmbëdhjetë
Jeronim De Rada dhe letërsia arbëreshe e shekullit
të nëntëmbëdhjetë
Poetë romantikë: Françesk Santori, Gavril Dara
i Riu dhe Zef Serembe
Shkrimtarë të tjerë arbëreshë të
shekullit të nëntëmbëdhjetë
Ndihmesa e shkrimtarëve dhe studiuesve arbëreshë
që shkruan italisht
- Letërsia myslimane dhe bektashiane 1850-1950
Arti bektashian
Rënia e traditës myslimane
- Periudha e Rilindjes. Letërsia e zgjimit kombëtar
shqiptar
Fillimet e ndërgjegjes kombëtare (1830-1850)
Letërsia katolike shkodrane e mesit të shekullit të
nëntëmbëdhjetë
Vëllezërit Frashëri dhe letërsia e romantizmit
kombëtar të Rilindjes
Letërsia toske e Jugut të Shqipërisë nën
ndikimin kulturor grek
Shkrimtarët gegë veriorë të Shkodrës
Përpjekjet për shkollën
Zbulimi i letërsisë gojore
Lindja e gazetarisë shqiptare
Figura minore të letërsisë së Rilindjes
Përfundime
- Rrymat e letërsisë shqiptare nga fillimi i shekullit
XX deri më 1944
Vështrim i përgjithshëm historik i periudhës
së pavarësisë
Poetë të periudhës kalimtare: Andon Zako Çajupi,
Ndre Mjeda dhe Asdreni.
Faik bej Konica, Fan Noli dhe të tjerë me banim në
Amerikë
Gjergj Fishta, zëri i kombit
Migjeni dhe Lasgush Poradeci, lajmëtarët e bashkëkohësisë
Poetë të tjerë shqiptarë të kohës
para marrjes së pushtetit nga komunistët
Ernest Koliqi, Mitrush Kuteli dhe proza e periudhës së
pavarësisë
Zhvillimi i dramaturgjisë shqiptare deri më 1944
Zeniti kulturor i mesit të viteve tridhjetë
- Letërsia nën regjimin e Enver Hoxhës (1944-1985)
dhe dalja nga izolimi
Kushtet politike dhe historike
Vërshimi i realizmit socialist. Letërsia shqiptare
e pasluftës deri më 1961
Ismail Kadare, vullneti për të ecur përpara
Prozatorë të tjerë nga 1961 deri më sot
Poezia e sotme në Shqipëri
Dramaturgjia në Shqipëri nga viti 1944 deri më
sot
- Letërsia shqiptare në Kosovë
Vendi i shqiptarëve në Kosovë, Maqedoni dhe Mal
të Zi
Lindja e prozës shqiptare në Kosovë
Poezia në Fushën e Mëllenjave
Zhvillimi i dramaturgjisë shqiptare në Kosovë
- Gjaku ynë i shprishur. Letërsia shqiptare e
shekullit XX në Itali e diasporë
Etapa e pjekurisë për letërsinë dhe studimet
arbëreshe
Letërsia e sotme arbëreshe
Shkrimtarët shqiptarë në diasporë
- Kronologji e letërsisë shqiptare
- Bibliografi
Download full text | PDF | 2 MB |
