Home | Print

Robert Elsie

Një fund dhe një fillim
Vëzhgime mbi letërsinë dhe kulturën shqiptare bashkëkohore

ISBN 86-7785-024-4
Buzuku, Prishtina 1995
190 pp.

PARATHËNIE

    Izolimi shumëvjeçar i Shqipërisë dhe veçanërisht sundimi surrealist gjysmëshekullor i Partisë së Punës së Shqipërisë gjithmonë vigjilente, pati pasoja shumë negative për këmbimet intelektuale e kulturore. Në Shqipëri, këto vite të gjata e të errëta krijuan një mungesë të madhe njohjesh objektive për botën e jashtme, ndërsa në botën perëndimore ato krijuan një mungesë po aq të madhe informacioni për Shqipërinë, një vend i cili për shumicën e njerëzve kishte pushuar së ekzistuari, derisa dhjetëra mijëra refugjatë papritur dolën në brigjet e Italisë jugore në 1991.
    Ky vëllim përmban një përzgjedhje punimesh kritike kushtuar letërsisë dhe kulturës bashkëkohore shqiptare, që, megjithëse e parë nga unë në distancë, shpresoj të jetë e qartë. Shumica e tyre u botuan për herë të parë në periodikun letrar amerikan World Literature Today (Letërsia Botërore Sot). Kjo revistë me influencë, fillimisht e titulluar Books Abroad (Librat në Botë), u themelua në SHBA në 1927. Ajo botohet katër herë në vit nga Universiteti i Oklahomës, dhe sot konsiderohet si periodiku kryesor për reçensa të letërsisë bashkëkohore, që përmban belles lettres në tërë gjuhët kryesore të botës, si dhe në shumë gjuhë të tjera.
    Anthony Klançar (1942), Anton Logoreci (1956) dhe Arshi Pipa (1970) ishin të parët që botuan në World Literature Today, artikuj të shkurtër për letërsinë shqiptare, por materiali i tyre dhe reçensat herë pas here për librat nuk ishin të mjaftueshme sa për të informuar lexuesin e huaj rreth zhvillimeve aktuale në kulturën e shkruar shqiptare. Qëllimi kryesor i ndihmesës sime ka qenë që nëpërmjet këtij periodiku të jepja njohuri mbi letërsinë dhe kulturën shqiptare në arenën ndërkombëtare.
    Duhet të theksohet që në fillim se artikujt dhe reçensat e përfshira në këtë vëllim nuk janë shkruar për shqiptarët, por për lexuesin e huaj pa asnjë njohje mbi Shqipërinë dhe kulturën e saj. Kështu që për lexuesin shqiptar libri mund të ketë dhe një sasi informacioni të tepërt e përsëritje ndoshta të panevojshme. Unë preferova t'i lë artikujt dhe reçensat në formën e tyre origjinale, të shkruara në një periudhë prej dhjetë vjetësh nga 1985 deri në 1994, dhe këto jo për të provuar durimin e lexuesit shqiptar.
    Ndonëse shumë nga këto punime qarkulluan midis shkrimtarëve dhe intelektualëve shqiptarë kur u botuan, vetëm pak prej tyre u ribotuan në kohën e diktaturës dhe ato që u përkthyen e u botuan te Drita ishin 'të shkurtuara,' për arsye të njohura.
    Duke vëzhguar përmbledhjen e tanishme të reçensave letrare, lexuesi shqiptar mund të pyesë se pse janë zgjedhur këto vepra dhe jo të tjera. Unë nuk mund të jap një përgjigje të kënaqshme. Një kusht i caktuar nga vetë periodiku thotë se mund të reçensohen vetëm punime aktuale të botuara brenda vitit. Kjo është dhe arsyeja që shumë vepra, p.sh. romane të Ismail Kadaresë, janë paraqitur vetëm si përkthime. Përgjithësisht, unë gjithmonë jam përpjekur t'u paraqes lexuesve perëndimorë vepra të letërsisë shqiptare, të cilat mund të përfaqësojnë vetë kulturën shqiptare. Megjithatë, librat e reçensuara këtu, janë vetëm një përzgjedhje ndër shumë të tjera që mund të merreshin.
    Me përmbysjen e komunizmit në Evropë, World Literature Today ia kushtoi numrin e saj të pranverës 1991 temës: Letërsia dhe revolucioni në Evropën Lindore. Përveç artikujve mbi zhvillimin e letërsisë në Estoni, Letoni, Lituani, Poloni, Çekosllovaki, Hungari, Rumani, Bullgari, Jugosllavi dhe Gjermaninë Lindore, ishte përfshirë dhe një artikull për letërsinë shqiptare. Ky artikull, i titulluar Evolucioni dhe revolucioni në letërsinë e sotme shqiptare, ofron të parin vështrim më të zgjeruar të letërsisë shqiptare të botuar në anglisht, që prej Luftës së Dytë Botërore.
    Përveç artikullit hyrës dhe pesëdhjetë e dy reçensave letrare, kam përfshirë edhe dy shkrime të shkurtra, ndoshta me karakter subjektiv, mbi gjendjen në Kosovë, një tragjedi që na bren shpirtin të gjithëve.
    Si përfundim, do të doja të falënderoja ata që më kanë ndihmuar gjatë viteve të shkuara në përpjekjet e mia për t'i paraqitur mbarë botës anglishtfolëse letërsinë dhe kulturën shqiptare. Veçanërisht, do të falënderoj Flutura Grevën, muzën shpirtmirë të Lidhjes së Shkrimtarëve në Tiranë, e cila më ndihmoi vazhdimisht të siguroj librat dhe materiale të tjera. Po kështu do të përmend ndihmën konkrete për përgatitjen e dorëshkrimit të Petraq Marangos, Rudolf Markut dhe Visar Zhitit.
 
    Robert Elsie
    Pranverë 1994

PASQYRA E LËNDËS

  • Parathënie
     
  • Evolucioni dhe revolucioni në letërsinë e sotme shqiptare
     
  • Gjurmime të botimeve letrare shqiptare 1985-1994 (Reçensa)
     
    Dhimitër S. Shuteriqi (red.)
    Historia e letërsisë shqiptare (Tiranë 1983)
     
    Alexandre Zotos (red.)
    Anthologie de la poésie albanaise [= Antologji e poezisë shqiptare] (Tiranë 1983)
     
    Nebil Duraku (red.)
    Shkrimtarët e Kosovës '43-'83 (Prishtinë 1984)
     
    Ismail Kadaré
    Qui a ramené Doruntine? [= Kush e solli Doruntinën?] (Paris 1986)
     
    Ismail Kadare
    Koha e shkrimeve (Tiranë 1986)
     
    Ismail Kadare
    Chronicle in stone [= Kronikë në gur] (Londër 1987)
     
    Lasgush Poradeci
    Vdekja e nositit (Prishtinë 1986)
     
    Ismail Kadaré
    Der große Winter [= Dimri i madh] (Kiel 1987)
     
    Ali Podrimja
    Fund i gëzuar (Prishtinë 1988)
     
    Ismail Kadare
    Die Schleierkarawane [= Karvani i ferexheve] (Berlin 1987)
     
    Mensur Raifi (red.)
    Roads lead only one way. A survey of modern poetry from Kosova [= Rrugët kane vetëm një drejtim. Një vështrim mbi poezinë bashkëkohore të Kosovës] (Prishtinë 1988)
     
    Teodor Laço
    Të gjithë lumenjte rrjedhin (Prishtinë 1988)
     
    Ismail Kadare
    Koncert në fund të dimrit (Tiranë 1988)
     
    Din Mehmeti
    As në tokë as në qiell ( Prishtinë 1988)
     
    Namik Ressuli
    Albanian literature [= Letërsia shqiptare] (Boston 1988)
     
    Ismail Kadaré
    Eschyle ou l'éternel perdant [= Eskill ky humbës i madh] (Paris 1988)
     
    Koço Bihiku (red.)
    Studime për letërsinë shqiptare 2. Probleme të letërsisë shqiptare të realizmit socialist (Tiranë 1988)
     
    Bardhyl Londo
    Vetëm Itaka (Prishtinë 1989)
     
    Mimoza Ahmeti
    Sidomos nesër (Tiranë 1989)
     
    Rrahman Dedaj
    Poezi (Tiranë 1989)
     
    Neshat Tozaj
    Thikat (Tiranë 1989)
     
    Sabri Hamiti
    Vetëdija letrare (Prishtinë 1989)
     
    Adem Demaçi
    Gjarpinjtë e gjakut (Prishtinë 1990)
     
    Natasha Lako
    Natyrë e qetë (Tiranë 1990)
     
    Agim Vinca
    Orët e poesisë (Prishtinë 1990)
     
    Ismail Kadare
    Broken April [= Prilli i thyer] (New York 1990)
     
    Dritëro Agolli
    Splendeur et décadance du camerade Zulo [= Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo] (Paris 1990)
     
    Ismail Kadare
    Dosja H (Tiranë 1990)
     
    Martin Camaj
    Selected Poetry [= Poezi e zgjedhur] (New York 1990)
     
    Ismail Kadare
    The General of the dead army [= Gjenerali i ushtrisë së vdekur] (New York 1991)
     
    Migjeni
    Chroniques d 'une ville du Nord, précédé de L'irruption de Migjeni dans la littérature albanaise par Ismaïl Kadaré [= Kronikat e qytetit të Veriut, bashkë me: Ardhja e Migjenit në letërsinë shqipe] (Paris 1990)
     
    Ismail Kadare
    Ftesë në studio (Tiranë 1990), Printemps albanais. Chronique, lettres, réflexions [= Pranvera shqiptare. Kronikë, këmbim letrash, përsiatje] (Paris 1991), Nga një dhjetor në tjetrin. Kronikë, këmbim letrash, përsiatje (Paris 1991)
     
    Rexhep Ismajli (red.)
    Poezia e sotme arbëreshe (Prishtinë 1990)
     
    Ismail Kadare
    Përbindëshi (Tiranë 1991), Le monstre [= Përbindëshi] (Paris 1991)
     
    Ismail Kadare
    Pesha e kryqit (Paris 1991), Invitation à l'atelier de l'écrivain, suivi de Le Poids de la croix [= Ftesë në studion e shkrimtarit, bashkë me Pesha e kryqit] (Paris 1991)
     
    Xhevahir Spahiu
    Kohë e krisur (Tiranë 1991)
     
    Shaip Beqiri
    Sfida e gjeniut. Kadare, ekzili, Kosova (Prishtinë 1991)
     
    Arshi Pipa
    Contemporary Albanian literature [= Letërsia bashkëkohore shqiptare] (Boulder 1991)
     
    Kasëm Trebeshina
    Stina e stinëve (Prishtinë 1991)
     
    Gjergj Fishta
    Lahuta e malcisë (Romë 1991), Pal Dukagjini Jeta dhe veprat e Gjergj Fishtës (Romë 1992)
     
    Besnik Mustafaj
    Un été sans retour [= Vera pa kthim] (Arles 1992)
     
    Ismail Kadaré
    La Pyramide [= Piramida] (Paris 1992)
     
    Ferdinand Laholli
    Mjaft ky paradoks i hidhur (Tiranë 1992)
     
    Fatos Arapi
    Ne, pikëllimi i dritave (Tiranë 1993)
     
    Ali Podrimja
    Buzëqeshje në kafaz / Das Lächeln im Käfig (Klagenfurt 1993)
     
    Visar Zhiti
    Kujtesa e ajrit (Tiranë 1993)
     
    Zejnullah Rrahmani
    Udhëtimi arbdhetar (Prishtinë 1992)
     
    Jorgo Bllaci
    Zërat e natës (Tiranë 1993)
     
    Ismail Kadaré
    Clair de lune [= Natë me hënë] (Paris 1993), La Grande Muraille, suivi de Le Firman aveugle [= Muri i Madh, bashkë me Qorrfermani] ( Paris 1993)
     
    Lazër & Jozef Radi
    Muret e muzgut (Tiranë 1993)
     
    Dritëro Agolli
    Pelegrini i vonuar (Tiranë 1993)
     
    Rexhep Qosja
    La mort me vient de ces yeux-là [= Vdekja më vjen prej syve të tillë] (Paris 1994)
     
  • Në Kosovë: kryeqyteti dhe letërsia
     
    Një ditë në Prishtinë. Rrëfim i një mysafiri (1991)
     
    Një kulturë dy realitete. Rëndësia e letërsisë kosovare për Shqipërinë (1993)
     
  • Shënime për autorin

Download full text | PDF

Impressum | Datenschutz