Robert Elsie
Një fund dhe një fillim
Vëzhgime mbi letërsinë dhe kulturën shqiptare
bashkëkohore
ISBN 86-7785-024-4
Buzuku, Prishtina 1995
190 pp.
PARATHËNIE
Izolimi shumëvjeçar i
Shqipërisë dhe veçanërisht sundimi surrealist
gjysmëshekullor i Partisë së Punës së
Shqipërisë gjithmonë vigjilente, pati pasoja shumë
negative për këmbimet intelektuale e kulturore. Në
Shqipëri, këto vite të gjata e të errëta
krijuan një mungesë të madhe njohjesh objektive
për botën e jashtme, ndërsa në botën
perëndimore ato krijuan një mungesë po aq të
madhe informacioni për Shqipërinë, një vend
i cili për shumicën e njerëzve kishte pushuar
së ekzistuari, derisa dhjetëra mijëra refugjatë
papritur dolën në brigjet e Italisë jugore në
1991.
Ky vëllim përmban një
përzgjedhje punimesh kritike kushtuar letërsisë
dhe kulturës bashkëkohore shqiptare, që, megjithëse
e parë nga unë në distancë, shpresoj të
jetë e qartë. Shumica e tyre u botuan për herë
të parë në periodikun letrar amerikan World
Literature Today (Letërsia Botërore Sot). Kjo revistë
me influencë, fillimisht e titulluar Books Abroad
(Librat në Botë), u themelua në SHBA në 1927.
Ajo botohet katër herë në vit nga Universiteti
i Oklahomës, dhe sot konsiderohet si periodiku kryesor për
reçensa të letërsisë bashkëkohore,
që përmban belles lettres në tërë gjuhët
kryesore të botës, si dhe në shumë gjuhë
të tjera.
Anthony Klançar (1942), Anton
Logoreci (1956) dhe Arshi Pipa (1970) ishin të parët
që botuan në World Literature Today, artikuj
të shkurtër për letërsinë shqiptare,
por materiali i tyre dhe reçensat herë pas here për
librat nuk ishin të mjaftueshme sa për të informuar
lexuesin e huaj rreth zhvillimeve aktuale në kulturën
e shkruar shqiptare. Qëllimi kryesor i ndihmesës sime
ka qenë që nëpërmjet këtij periodiku
të jepja njohuri mbi letërsinë dhe kulturën
shqiptare në arenën ndërkombëtare.
Duhet të theksohet që në
fillim se artikujt dhe reçensat e përfshira në
këtë vëllim nuk janë shkruar për shqiptarët,
por për lexuesin e huaj pa asnjë njohje mbi Shqipërinë
dhe kulturën e saj. Kështu që për lexuesin
shqiptar libri mund të ketë dhe një sasi informacioni
të tepërt e përsëritje ndoshta të panevojshme.
Unë preferova t'i lë artikujt dhe reçensat në
formën e tyre origjinale, të shkruara në një
periudhë prej dhjetë vjetësh nga 1985 deri në
1994, dhe këto jo për të provuar durimin e lexuesit
shqiptar.
Ndonëse shumë nga këto
punime qarkulluan midis shkrimtarëve dhe intelektualëve
shqiptarë kur u botuan, vetëm pak prej tyre u ribotuan
në kohën e diktaturës dhe ato që u përkthyen
e u botuan te Drita ishin 'të shkurtuara,' për
arsye të njohura.
Duke vëzhguar përmbledhjen
e tanishme të reçensave letrare, lexuesi shqiptar
mund të pyesë se pse janë zgjedhur këto vepra
dhe jo të tjera. Unë nuk mund të jap një
përgjigje të kënaqshme. Një kusht i caktuar
nga vetë periodiku thotë se mund të reçensohen
vetëm punime aktuale të botuara brenda vitit. Kjo është
dhe arsyeja që shumë vepra, p.sh. romane të Ismail
Kadaresë, janë paraqitur vetëm si përkthime.
Përgjithësisht, unë gjithmonë jam përpjekur
t'u paraqes lexuesve perëndimorë vepra të letërsisë
shqiptare, të cilat mund të përfaqësojnë
vetë kulturën shqiptare. Megjithatë, librat e
reçensuara këtu, janë vetëm një përzgjedhje
ndër shumë të tjera që mund të merreshin.
Me përmbysjen e komunizmit në
Evropë, World Literature Today ia kushtoi numrin
e saj të pranverës 1991 temës: Letërsia
dhe revolucioni në Evropën Lindore. Përveç
artikujve mbi zhvillimin e letërsisë në Estoni,
Letoni, Lituani, Poloni, Çekosllovaki, Hungari, Rumani,
Bullgari, Jugosllavi dhe Gjermaninë Lindore, ishte përfshirë
dhe një artikull për letërsinë shqiptare.
Ky artikull, i titulluar Evolucioni dhe revolucioni në
letërsinë e sotme shqiptare, ofron të parin
vështrim më të zgjeruar të letërsisë
shqiptare të botuar në anglisht, që prej Luftës
së Dytë Botërore.
Përveç artikullit hyrës
dhe pesëdhjetë e dy reçensave letrare, kam përfshirë
edhe dy shkrime të shkurtra, ndoshta me karakter subjektiv,
mbi gjendjen në Kosovë, një tragjedi që na
bren shpirtin të gjithëve.
Si përfundim, do të doja të
falënderoja ata që më kanë ndihmuar gjatë
viteve të shkuara në përpjekjet e mia për
t'i paraqitur mbarë botës anglishtfolëse letërsinë
dhe kulturën shqiptare. Veçanërisht, do të
falënderoj Flutura Grevën, muzën shpirtmirë
të Lidhjes së Shkrimtarëve në Tiranë,
e cila më ndihmoi vazhdimisht të siguroj librat dhe
materiale të tjera. Po kështu do të përmend
ndihmën konkrete për përgatitjen e dorëshkrimit
të Petraq Marangos, Rudolf Markut dhe Visar Zhitit.
Robert
Elsie
Pranverë 1994
PASQYRA E LËNDËS
- Parathënie
- Evolucioni dhe revolucioni në letërsinë
e sotme shqiptare
- Gjurmime të botimeve letrare shqiptare 1985-1994
(Reçensa)
Dhimitër S. Shuteriqi (red.)
Historia e letërsisë shqiptare (Tiranë
1983)
Alexandre Zotos (red.)
Anthologie de la poésie albanaise [= Antologji
e poezisë shqiptare] (Tiranë 1983)
Nebil Duraku (red.)
Shkrimtarët e Kosovës '43-'83 (Prishtinë
1984)
Ismail Kadaré
Qui a ramené Doruntine? [= Kush e solli Doruntinën?]
(Paris 1986)
Ismail Kadare
Koha e shkrimeve (Tiranë 1986)
Ismail Kadare
Chronicle in stone [= Kronikë në gur] (Londër
1987)
Lasgush Poradeci
Vdekja e nositit (Prishtinë 1986)
Ismail Kadaré
Der große Winter [= Dimri i madh] (Kiel 1987)
Ali Podrimja
Fund i gëzuar (Prishtinë 1988)
Ismail Kadare
Die Schleierkarawane [= Karvani i ferexheve] (Berlin 1987)
Mensur Raifi (red.)
Roads lead only one way. A survey of modern poetry from Kosova
[= Rrugët kane vetëm një drejtim. Një vështrim
mbi poezinë bashkëkohore të Kosovës] (Prishtinë
1988)
Teodor Laço
Të gjithë lumenjte rrjedhin (Prishtinë
1988)
Ismail Kadare
Koncert në fund të dimrit (Tiranë 1988)
Din Mehmeti
As në tokë as në qiell ( Prishtinë
1988)
Namik Ressuli
Albanian literature [= Letërsia shqiptare] (Boston
1988)
Ismail Kadaré
Eschyle ou l'éternel perdant [= Eskill ky humbës
i madh] (Paris 1988)
Koço Bihiku (red.)
Studime për letërsinë shqiptare 2. Probleme
të letërsisë shqiptare të realizmit socialist
(Tiranë 1988)
Bardhyl Londo
Vetëm Itaka (Prishtinë 1989)
Mimoza Ahmeti
Sidomos nesër (Tiranë 1989)
Rrahman Dedaj
Poezi (Tiranë 1989)
Neshat Tozaj
Thikat (Tiranë 1989)
Sabri Hamiti
Vetëdija letrare (Prishtinë 1989)
Adem Demaçi
Gjarpinjtë e gjakut (Prishtinë 1990)
Natasha Lako
Natyrë e qetë (Tiranë 1990)
Agim Vinca
Orët e poesisë (Prishtinë 1990)
Ismail Kadare
Broken April [= Prilli i thyer] (New York 1990)
Dritëro Agolli
Splendeur et décadance du camerade Zulo [= Shkëlqimi
dhe rënia e shokut Zylo] (Paris 1990)
Ismail Kadare
Dosja H (Tiranë 1990)
Martin Camaj
Selected Poetry [= Poezi e zgjedhur] (New York 1990)
Ismail Kadare
The General of the dead army [= Gjenerali i ushtrisë
së vdekur] (New York 1991)
Migjeni
Chroniques d 'une ville du Nord, précédé
de L'irruption de Migjeni dans la littérature albanaise
par Ismaïl Kadaré [= Kronikat e qytetit të
Veriut, bashkë me: Ardhja e Migjenit në letërsinë
shqipe] (Paris 1990)
Ismail Kadare
Ftesë në studio (Tiranë 1990), Printemps
albanais. Chronique, lettres, réflexions [= Pranvera
shqiptare. Kronikë, këmbim letrash, përsiatje]
(Paris 1991), Nga një dhjetor në tjetrin. Kronikë,
këmbim letrash, përsiatje (Paris 1991)
Rexhep Ismajli (red.)
Poezia e sotme arbëreshe (Prishtinë 1990)
Ismail Kadare
Përbindëshi (Tiranë 1991), Le monstre
[= Përbindëshi] (Paris 1991)
Ismail Kadare
Pesha e kryqit (Paris 1991), Invitation à l'atelier
de l'écrivain, suivi de Le Poids de la croix [= Ftesë
në studion e shkrimtarit, bashkë me Pesha e kryqit]
(Paris 1991)
Xhevahir Spahiu
Kohë e krisur (Tiranë 1991)
Shaip Beqiri
Sfida e gjeniut. Kadare, ekzili, Kosova (Prishtinë
1991)
Arshi Pipa
Contemporary Albanian literature [= Letërsia bashkëkohore
shqiptare] (Boulder 1991)
Kasëm Trebeshina
Stina e stinëve (Prishtinë 1991)
Gjergj Fishta
Lahuta e malcisë (Romë 1991), Pal Dukagjini
Jeta dhe veprat e Gjergj Fishtës (Romë 1992)
Besnik Mustafaj
Un été sans retour [= Vera pa kthim] (Arles
1992)
Ismail Kadaré
La Pyramide [= Piramida] (Paris 1992)
Ferdinand Laholli
Mjaft ky paradoks i hidhur (Tiranë 1992)
Fatos Arapi
Ne, pikëllimi i dritave (Tiranë 1993)
Ali Podrimja
Buzëqeshje në kafaz / Das Lächeln im Käfig
(Klagenfurt 1993)
Visar Zhiti
Kujtesa e ajrit (Tiranë 1993)
Zejnullah Rrahmani
Udhëtimi arbdhetar (Prishtinë 1992)
Jorgo Bllaci
Zërat e natës (Tiranë 1993)
Ismail Kadaré
Clair de lune [= Natë me hënë] (Paris 1993),
La Grande Muraille, suivi de Le Firman aveugle [= Muri
i Madh, bashkë me Qorrfermani] ( Paris 1993)
Lazër & Jozef Radi
Muret e muzgut (Tiranë 1993)
Dritëro Agolli
Pelegrini i vonuar (Tiranë 1993)
Rexhep Qosja
La mort me vient de ces yeux-là [= Vdekja më
vjen prej syve të tillë] (Paris 1994)
- Në Kosovë: kryeqyteti dhe letërsia
Një ditë në Prishtinë. Rrëfim
i një mysafiri (1991)
Një kulturë dy realitete. Rëndësia e letërsisë
kosovare për Shqipërinë (1993)
- Shënime për autorin
Download full text | PDF |